Հայաստանի ուկրաինական համայնքը սկսել է ձևավորվել 19-րդ դարում:
Դեռևս 1858 թվականին Ուկրաինայի տարածքից Հանրապետության ժամանակակից տարածք է տեղափոխվել մոտ 150 մարդ, որտեղ հիմնադրվել է Նիկոլաևկա գյուղը (այժմ ՝ Արմակից, Ստեփանավանի շրջան)։
2011 թվականին Հայաստանում բնակվում էր 1176 ուկրաինացի (2001 թվականի մարդահամարի տվյալներով ՝ 1633 էթնիկ ուկրաինացի)։ Հայաստանին բնորոշ է էթնիկ ուկրաինացիների ցրված բնակությունը, ինչը կապված է նրանց փոքր թվաքանակի հետ։ Այնուամենայնիվ, կարելի է առանձնացնել այնպիսի քաղաքներ, ինչպիսիք են Երևանը, որտեղ ապրում են էթնիկ ուկրաինացիների մեծ մասը, ինչպես նաև Վանաձորը, Գյումրին, Հրազդանը, Իջևանը և Սևանը:
Ուկրաինացիների մեծ մասը, ովքեր ներկայումս բնակվում են Հայաստանում, նրա տարածք են ժամանել հետպատերազմյան շրջանում (1945-1990 թթ.), մասնավորապես ՝ բարձրագույն, միջնակարգ կամ հատուկ կրթություն ունեցող մասնագետներ՝ արդյունաբերական ձեռնարկություններում, բժշկական և ուսումնական հաստատություններում աշխատելու համար (հիմնականում կանայք):
Անկախ Ուկրաինայի ժամանակաշրջանում Հայաստան են արտագաղթել Ուկրաինայի ոչ մեծ թվով քաղաքացիներ, հիմնականում կանայք, որոնք ժամանակին ամուսնացել են հայերի հետ:
Նշված քաղաքացիների հենց այս կատեգորիան է ներկայումս կազմում Հայաստանի ուկրաինական համայնքը (սփյուռքահայերի մոտ 70% - ը)։
1995 թվականին հայ ուկրաինացիների կարիքների բավարարմանն ուղղված աշխատանքներ իրականացնելու, ուկրաինական մշակույթի, ավանդույթների, սովորույթների պահպանմանն ու քարոզչությանն ուղղված աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով ստեղծվել է անկուսակցական, շահույթ չհետապնդող հասարակական կազմակերպություն ՝ Հայաստանի ուկրաինացիների «Ուկրաինա» ֆեդերացիան, որը ուկրաինացիների համաշխարհային կոնգրեսի և Ուկրաինական համաշխարհային համակարգող խորհրդի անդամ է: 2003 թվականին ֆեդերացիան պաշտոնապես գրանցվել է ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից: Կազմակերպության նախագահն է ներկայումս Աննա Երվանդի Հարությունյանը (Տրեգուբ):
Ֆեդերացիայի ղեկավարության կողմից ստեղծվել են մարզային բաժանմունքներ Վանաձոր, Գյումրի, Հրազդան, Իջևան և Սևան քաղաքներում: Օսեդոկը գտնվում է Երևանում։
Ազգային փոքրամասնությունների հետ փոխհարաբերությունների ոլորտում ուկրաինա-հայկական պայմանագրային բազան բավարարում է ներկայի կարիքները։ Հայաստանը հանդիսանում է ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանության մասին մի շարք միջազգային պայմանագրերի և համաձայնագրերի, ինչպես նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանության վերաբերյալ այլ փաստաթղթերի ստորագրող:
- Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի և Հայաստանի կառավարության միջև կրթության և գիտական կոչումների մասին փաստաթղթերի փոխադարձ ճանաչման և համարժեքության մասին 01.03.2001 թ. համաձայնագիր;
- 19.07.1999 թ. Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի և ՌՈ կառավարության միջև զբոսաշրջության ոլորտում համագործակցության մասին համաձայնագիր;
- 22.07.1997 թ. Կիևի Տարաս Շևչենկոյի անվան ազգային համալսարանի և Երևանի պետական համալսարանի միջև համագործակցության համաձայնագիր;
- «Կիևի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ» Ուկրաինայի ազգային տեխնիկական համալսարանի և Հայաստանի պետական ճարտարագիտական համալսարանի միջև գործընկերության, համագործակցության և գիտական փոխանակման մասին 26.01.2004 թ. պայմանագիր;
- 26.04.1996 համաձայնագիր Ուկրաինայի կառավարության և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության միջև իրենց պետությունների սահմաններից դուրս աշխատող Ուկրաինայի և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների աշխատանքային գործունեության և սոցիալական պաշտպանության մասին;
- Ուկրաինայի կառավարության և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության միջև մշակութային համագործակցության մասին 05.08.1996 թ. համաձայնագիր:
Հոդված 14.1.Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ արգելվում է Խտրականությունը ՝ կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելուց, գույքային դրությունից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, իսկ սույն Սահմանադրության 37 - րդ հոդվածով ՝ ազգային փոքրամասնություններին պատկանող քաղաքացիներն ունեն ավանդույթների պահպանման, լեզվի եւ մշակույթի զարգացման իրավունք:
Հայաստան անրապետություը իր հնարավորությունների սահմաններում հոգ է տանում ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների և պահանջմունքների ապահովման մասին, մասնավորապես ՝ բյուջետային ֆինանսավորման միջոցով: Այսպես, օրինակ, 2005 թվականին պետության կողմից օգտագործման է հատկացվել համապատասխան տարածք ՝ ազգային փոքրամասնությունների մշակութային կենտրոնը։
Հայաստանի Հանրապետությունում սփյուռքի հարցերով զբաղվում է Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի աշխատակազմի ազգային փոքրամասնությունների և կրոնի հարցերի բաժինը:
2017թ. հոկտեմբերին Երևանում Հայաստանի ուկրաինացիների ֆեդերացիայի բազայի վրա բացվել է կիրակնօրյա դպրոց, որի նպատակն է ուկրաինական համայնքի անդամներին կրթական ծառայություններ մատուցել Ուկրաիներեն լեզվի, գրականության, մշակույթի, պատմության և ուկրաինացի ժողովրդի ավանդույթների ուսումնասիրության համար:
Հայաստանում գործում է Տերնոպոլի ազգային տնտեսագիտական համալսարանի երևանյան մասնաճյուղի հիման վրա ստեղծված Երևանի գիտաուսումնական ինստիտուտը: ԱՈՒԱՀ-ում գործում են ստացիոնար և հեռակա ուսուցման ձևեր: Ամեն տարի ինստիտուտը անվճար տեղեր է հատկացնում Հայաստանի քաղաքացիների ՝ էթնիկ ուկրաինացիների համար ։
Ֆեդերացիային կից ստեղծվել և գործում են նաև սիրողական խմբեր:
- ուկրաինական «Դնեպր» երգի անսամբլ- ք. Երևան;
- «Վերբիչենկա» վոկալ համույթ-Մ. Վանաձոր:
Բացի այդ, հասարակական կազմակերպությունն ունի իր տպագիր մարմինը ՝ «Դնեպր-Սլավուտիչ» ամսագիրը, որը հիմնադրվել է 1997 թվականի ապրիլին և հրատարակվում է պետության (Հայաստանի) աջակցությամբ ՝ ամիսը մեկ անգամ լույս տեսնելով ուկրաիներեն և հայերեն լեզուներով ՝ 500 տպաքանակով ։ Գլխավոր խմբագիրն է ֆեդերացիայի նախագահ Աննա Հարությունյանը (Տրեգուբ):
Ավանդաբար, ֆեդերացիան նշում է Սուրբ ծնունդը, Զատիկը, սլավոնական Մասլենիցայի տոնը, Սուրբ Նիկոլասը, Շևչենկովյան օրերը, սահմանադրությունների օրը, Ուկրաինայի Անկախության օրը:
Հայաստանի Հանրապետությունում Ուկրաինայի դեսպանատունը, իրավասության շրջանակներում, համապատասխան աջակցություն է ցուցաբերում ֆեդերացիայի գործունեությանը, ինչպես նաև սիրողական խմբերին և իրականացնում համատեղ միջոցառումներ:
Գործող քաղաքական գործիչների, պաշտոնյաների, պատգամավորների, մշակույթի և արվեստի գործիչների թվում ուկրաինական սփյուռքի ներկայացուցիչներ չկան։
Ֆեդերացիայի նախագահ Ա. Ե. Հարությունյանի կոնտակտային հեռախոսահամարը - (+37493)-69-47-65.